Mimari Koruma

İzmir’in çok kültürlü yapısı, konut yapılarının oluşumunu da etkiledi. İzmir’in mimari çeşitlilik gösteren kent dokusu, uzun yıllar süregelse de zamanla değişti. Tarihi evlerin sayısı bu süreçte oldukça azaldı. Ülkemizde mimari koruma kavramı biraz daha erken oluşmaya başladıysa da koruma amaçlı imar planları 1990’lara kadar uygulanmadı1. Bu durum hızlı kentleşmenin İzmir’in tarihi dokusunu yutmasına sebep oldu. Günümüze ulaşan tarihi konut yapılarının bir kısmının yeniden işlevlendirildiklerini görürüz.

Cumhuriyet’in erken dönemlerinde eğitim alanının önem kazanmasıyla okul sayılarında artış görüldü3. Yeni kurulan Cumhuriyet’in beraberinde getirdiği ekonomik sıkıntılar sebebiyle, savaş sonrası elde kalan yapı stoku da okul yapılarına dönüştürülerek değerlendirildi4. İzmir’de bu dönüşümün birçok örneğini görebiliriz. Göztepe’deki Arapyan Ispartalyan Evi (Hakimiyet-i Milliye İlkokulu), Bornova’daki R. Whittall Köşkü (Suphi Koyuncu Lisesi) ve Buca’daki Baltazzi Köşkü (Buca Lisesi) bu örneklerden birkaçıdır. Yeniden işlevlendirilen bu yapıların yapı bütünlükleri ve çevre ile ilişkileri zaman içinde tamamen özgünlüklerini yitirdi.

Yapıların yeniden işlevlendirilerek kullanılması, atıl kalarak yok olmaya bırakılmasının önüne geçmek adına gerekli bir adım. Yine de koruma perspektifinden bakıldığında, yeniden işlevlendirme sırasında yapıların özgün işlevleri göz önüne alınmalı. Özgün kullanımı ev olan bir yapının, okul işlevindeki mekânsal gereklilikleri karşılaması ve maruz kalacağı yoğun sirkülasyonu kaldırması beklenemez5. Yapıların yeni işlevlerini yerine getirebilmesi için yapılacak müdahaleler ile özgünlüklerinin bozulması kaçınılmazdır.

1. Neriman Şahin Güçhan, Esra Kurul, "A History of Development of Conservation Measures in Turkey: From the mid 19th Century until 2004.", Metu Journal of Faculty of Architecture, 26/2 (2009), s.30.

2. İpek Düzcan Arşivi, 2018

3. F. Feyzal Avcı Özkaban, T. Didem Akyol Altun. "Eğitim Yapıları Mimarisi", İzmir Kent Ansiklopedisi Mimarlık Cilt 2, İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi, 2013, s.205.

4. Nurşen Kul, “A New Approach For Defining The Conservation Status of Early Republican Architecture Case Study: Primary School Buildings in İzmir”, Doktora Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, 2010, s.41.

5. İpek Düzcan, “Historical Development of Göztepe District in İzmir and Preservation Problems of Its Monuments”, Yüksek Lisans Tezi, İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü, 2019, s.95.